Synagoga

Zdaniem kronikarza Bolesławca – Ewalda Wernickego Żydzi prawdopodobnie mieszkali w Bolesławcu już w 1190 r. [1]. W tym roku mieszczanie pożyczyli od Żydów pewną sumę pieniędzy, niezbędnych do budowy murów miejskich. W zamian za to wyznaczono im własną ulicę i synagogę [2]. Choć informacja ta została uznana przez Marcusa Branna za niepewną, to jednak istnieje prawdopodobieństwo, że właśnie Bolesławiec – wraz z Legnicą, Lwówkiem Śląskiem, Zgorzelcem i Wleniem stanowił – oprócz Wrocławia – pierwszy żydowski okręg osiedleńczy na Śląsku [3]. Potwierdza to fakt, że Bolesławiec był jednym z miast leżącym na ważnym szlaku handlowym wiodącym z Wrocławia przez Legnicę, Chojnów, Zgorzelec do Lipska. Kolejne wzmianki o ludności żydowskiej w Bolesławcu pochodzą z 1370 r.

Kolejną interpretację początków osadnictwa żydowskiego w Bolesławcu zawarł inny kronikarz Bolesławca – Holsteinius, u którego można przeczytać: „Mieszkańcy zbudowali […] mur od Obertor aż do Niclastor, w tym celu obciążono Żydów daniną pieniężną: takowi wówczas się tu znajdowali, bo otworzono tu, we Lwówku Śląskim i w Złotoryi, kopalnie i znajdowano złoto w dołach i pod ziemią. Toteż zezwolono Żydom mieć swą własną bóżnicę i ulicę” [4]. Początki obecności Żydów w mieście wiązały się prawdopodobnie z działalnością kopalni złota, ponieważ właśnie oni, trudniąc się handlem minerałami, rozwinęli ożywioną wymianę handlową z Lipskiem.

Lokalizacja dzielnicy żydowskiej w średniowieczu nie jest jednoznaczna. Jedno jest pewne – Żydzi mieszkali poza murami miejskimi, na budowę i utrzymanie których musieli łożyć. Wg jednej z wersji dzielnica żydowska zlokalizowana była po wschodniej stronie ul. Jeleniogórskiej. Potwierdzeniem tej informacji może być fakt, że około roku 1935, podczas pogłębiania szybu w okolicy ul. Jeleniogórskiej natrafiono na fundamenty, mogące stanowić pozostałości średniowiecznej dzielnicy żydowskie [5]. Wg innej wersji zamieszkiwali oni Przedmieście Mikołajskie. Skupieni byli przede wszystkim po zachodniej stronie ul. Lwóweckiej, nazywanej Judengasse [6].

W 1361 r. kronikarz M. Ruthard wspomniał o Żydach bolesławieckich w swojej kronice [7]. W średniowieczu liczba mieszkańców żydowskich wynosiła 360 – byli oni właścicielami 31 domów. Była to ludność zajmująca się drobnym handlem, rzemiosłem, drobnymi usługami. W XIV w. z podatków nałożonych na ludność żydowską mieszkańcy Bolesławca sfinansowali budowę murów miejskich pomiędzy Górną Bramą a Bramą Mikołajską. Wspominał o tym w siedemnastowiecznej Kronice Miasta Bolesławca F. Holstein [8]. O wyglądzie samej dzielnicy żydowskiej wiadomo niewiele – faktem jest, że w jej skład – oprócz zabudowań – wchodziły także ogrody i grunty orne.
Żydzi zostali wypędzeni z miasta w 1454 r., dzieląc los swoich współwyznawców ze Śląska. Było to spowodowane licznymi wystąpieniami antysemickimi, które przetaczały się wówczas przez teren Dolnego Śląska. Gmina żydowska przestała istnieć w Bolesławcu aż do XIX w.

Nieliczni Żydzi pojawiali się w mieście już w XVIII w., ale reaktywacja gminy nastąpiła dopiero po edykcie emancypacyjnym w 1812 r. Pionierami społeczności żydowskiej w Bolesławcu w XIX w. byli Ikupczyel Hülse, Meyer Schindlower i Moritz Zaller. Pierwszym urzędnikiem gminy był Fernbach. Pierwszą salę modlitwy założono w 1823 r., w domu wdowy Böhm przy ówczesnym Kirchplatz [9]. Żydowska populacja rozwijała się – począwszy od 21 osób w 1822 r., poprzez 99 w 1849 r., a skończywszy na 194 osobach w 1880 r. [10].

Po dojściu Hitlera do władzy sytuacja Żydów w mieście uległa znacznemu pogorszeniu. Już w kwietniu 1933 r. przeprowadzono bojkot sklepów żydowskich w mieście – umundurowani SA-mani fotografowali osoby, które chciały w nich zrobić zakupy. Po wejściu w życie ustaw norymberskich Żydzi bolesławieccy usuwani byli ze stanowisk państwowych, organizacji i stowarzyszeń. W czasie „Nocy Kryształowej” z 9 na 10 XI została podpalona synagoga [11] w Bolesławcu, splądrowano też żydowskie firmy. Jak wspomina Krzysztof Popiński bolesławiecka synagoga płonęła pod nadzorem straży pożarnej, która pilnowała, aby ogień nie przeniósł się na sąsiednią zabudowę [12].

O wojennych losach społeczności żydowskiej z Bolesławca wiadomo niewiele. Nazwiska bolesławieckich Żydów pojawiają się w wykazach więźniów tzw. obozów przejściowych utworzonych dla Żydów z Dolnego Śląska w Grüssau i Riebnig. We wspólnocie mieszkalnej w Grüssau przebywały Klara Sachs, Sophie Sachs, Eugen Martin Schück – wszyscy 26 VII 1942 r. deportowani do Terezina w czasie tzw. IV akcji ewakuacyjnej, a w obozie Riebnig – Erna Hirschfeld z d. Kaiser, którą następnie przewieziono do Terezina [13].



[1] A. Wernicke, Chronik der Stadr Bunzlau, Bunzlau 1884, s. 125.
[2] C. Grünhagen, Regesten zur schlesichen Geschichte, t. I, s. 53.
[3] F. Rosenthal, Najstarsze osiedla żydowskie na Śląsku, „Biuletyn ŻIH”, nr 34, 1960, s. 24.
[4] Cyt. za F. Rosenthal, Najstarsze osiedla żydowskie na Śląsku, „Biuletyn ŻIH”, nr 34, 1960,, s. 6.
[5] F. Rosenthal, Najstarsze osiedla żydowskie na Śląsku, „Biuletyn ŻIH”, nr 34, 1960, s. 6.
[6] R. Żerelik, Dzieje Bolesławca w średniowieczu (do 1526 r.) [w:] Bolesławiec. Zarys monografii miasta, red. T. Bugaj, K. Matwijowski, Wrocław 2001, s. 50, 52.
[7] M. Olczak, J. Moniatowicz, Bolesławiec. Przewodnik historyczny, Jelenia Góra–Bolesławiec 2000, s. 20.
[8] M. Olczak, J. Moniatowicz, Bolesławiec. Przewodnik historyczny, Jelenia Góra–Bolesławiec 2000, s. 19.
[9] E. Wernicke, Chronik der Stadt Bunzlau, Bunzlau 1884, s. 605.
[10] Schlesisches Staedtebuch, red. H. Stoob, P. Johanek, Stuttgart 1995.
[11] Synagoga – z gr. συναγωγή synagoge: zgromadzenie, miejsce zebrań – żydowski dom modlitwy. Słowo synagoga odpowiada hebrajskim nazwom: בית כנסת Bejt knesset (dom zgromadzenia – obiekt będący miejscem spotkań, m.in. w celu odprawiania obrzędów religijnych), בית מדרש Bejt Midrasz (dom nauki, szkoła – miejsce studiowania Tory i Talmudu), בית תפילה Bejt Tefila (dom modlitwy) – oraz niehebrajskim terminom w języku jidysz שול szul (szkoła), דאַוונשול dawnszul (szkoła modlitwy) jak również w przypadku judaizmu reformowanego סינאַגאָגע sinagoge. Powszechnie używane słowa w języku polskim odpowiadające pojęciu synagogi to bożnica lub bóżnica – czyli miejsce poświęcone Bogu, dom modlitwy, szkoła żydowska, lub dużo rzadziej w przypadku synagog postępowych budowanych przez Żydów niemieckich, będących pod wpływem Haskali słowa tempel – świątynia. (hasło opracowała Alina Cała)
[12] K. Popiński, Dzieje społeczno-polityczne (1806-1945) [w:] Bolesławiec. Zarys monografii miasta, red. T. Bugaj, K. Matwijowski, Wrocław 2001, s. 124.
[13] A. Konieczny, Tormersdorf, Grüssau, Riebnig. Obozy przejściowe dla Żydów Dolnego Śląska z lat 1941-1943, Wrocław 1997, s. 135, 138, 153.
[img=1387254110_64k7f0w.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:22:

[img=1387254127_dy87ovb.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:22:

[img=1387254146_2gxw4kb.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:22:

[img=1387254164_cl1yg9y.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:23:

[img=1387254205_ykv4bot.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:23:

[img=1387254221_sqmrlgt.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:24:

[img=1387254240_rjj3c28.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:24:

[img=1387254260_5aejlzk.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:24:

[img=1387254278_uepbgt4.jpg]



Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:26:

http://www.sztetl.org.pl/pl/article/boleslawiec/11,synagogi-domy-modlitwy-i-inne/3996,synagoga-w-boleslawcu-ul-kubika-/


Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:28:

http://www.kirkuty.xip.pl/boleslawiec.htm


Dopisane 17.12.2013r. o godz. 05:30:

[img=1387254626_rkf1i80.jpg]

Zastosowana autokorekta