Tak szabrowano Bolesławiec i jego okolice

Rabunki na masową skalę rozpoczęli "sowieccy wyzwoliciele", a dzieła dopełnili Polacy.

Zniszczone kamienice numer 24 i 25 w Rynku (fot. polska-org.pl)

Gdy armia sowiecka zajęła Bolesławiec i jego okolice, dopuściła się tutaj licznych, odrażających zbrodni wojennych. Na porządku dziennym były mordy, rabunki i gwałty na miejscowej ludności. W Bolesławcu i Krzyżowej powstały tak zwane "piwnice", czyli katownie NKWD, łudząco podobne do tych, jakie odkrywają dziś Ukraińcy w regionach wyzwalanych spod rosyjskiej okupacji. 

Bardzo częste były rabunki. Od pierwszych godzin okupacji czerwonoarmiści okradali prywatne domy, zastraszając przy tej okazji cywilów i często ich mordując. Jednocześnie odbywała się grabież na dużo większą skalę - w halach Concordii oraz zakładów ceramicznych przy obecnej ulicy Kościuszki powstały ogromne magazyny, w których składowano różnego rodzaju "trofiejne", czyli sowieckie "łupy wojenne".  Rabowane było wyposażenie zakładów przemysłowych i małych przedsiębiorstw, kradziono szyny - właśnie z tego powodu aż do dziś linia kolejowa w okolicach Wierzbowej jest jedno-, a nie dwutorowa.

Dość specyficzną formą rabunku było powołanie specjalnej grupy poszukiwawczej, która przeczesywała płonący Bolesławiec w poszukiwaniu cennych zabytków. Zebrane w budynku przy obecnej ulicy Kutuzowa, w którym zmarł wymieniony dowódca, stały się zalążkiem muzeum ku jego czci, istniejącego przez cały okres komunizmu. Wszystkie zebrane tam eksponaty Rosjanie zrabowali w latach dziewięćdziesiątych, kiedy opuszczali Polskę. Jak wykazała Najwyższa Izba Kontroli, polskie władze próbowały temu zapobiec, jednak były to działania bardzo niemrawe i niekonsekwentne.

Gdy w kolejnych miesiącach w Bolesławcu i okolicach zaczęli się osiedlać polscy osadnicy, pojawili się wśród nich także szabrownicy. Ci ludzie najczęściej nie przyjeżdżali po to, aby szukać dla siebie nowego miejsca do życia, ale po to, aby nakraść tutaj jak najwięcej i wywieźć zrabowane dobra w swoje rodzinne strony.

Szabrownicy, wśród których trafiali się nie tylko Polacy, ale także czerwonoarmiści oraz miejscowi Niemcy, byli poważnym problemem dla wszystkich cywilów, niezależnie od ich narodowości. Polscy osadnicy, przybywający do Kraśnika Dolnego, początkowo bali się mieszkać samotnie, bo nocami często dochodziło do napadów rabunkowych na domy, zaś bolesławieccy Niemcy z obecnej ulicy Chrobrego, również nie czując się bezpiecznie, zgrupowali się w kamienicach numer 21 i 23 - a to tylko wybrane przykłady tego rodzaju sytuacji. 

Wójtowie poszczególnych gmin często raportowali o napadach podejrzanych elementów czy też bandytów na ich miejscowości, przy czym wolne od napaści nie były nawet miejskie szpitale. W gminie Gromadka niejednokrotnie plądrowano niezamieszkane gospodarstwa - wyłamywano w nich drzwi i okna, rozbijano piece, a same budynki ograbiano i dewastowano. Dopuszczali się tego zarówno czerwonoarmiści, Polacy i Niemcy.

Doszło nawet do tego, że żołnierze polscy i sowieccy wspólnie niszczyli ogrodzenie Miejskiej Stacji Pomp i Filtrów Wodnych w Bolesławcu, zabierając je na opał. Polacy i Sowieci dokonywali także wspólnych bandyckich napadów na Gościszów, a osadnicy przez wiele lat plądrowali zabudowania dawnego seminarium ewangelickiego w Nowogrodźcu. Do dziś można zobaczyć tam ślady po wyrwanych kablach elektrycznych.

Zdarzały się przypadki kradzieży paliwa, co w okolicach Czernej poważnie utrudniło przeprowadzenie akcji siewnej, prowadzonej w kwietniu 1946 roku. W tym samym czasie dwóch osadników, którzy nielegalnie osiedlili się w Niebylczycach (obecnie część Warty Bolesławieckiej), wtargnęło do siedziby miejscowego wójta, gdzie wdarli się do magazynu żywnościowego, wyłamując drzwi i usuwając mieszczący się w nim prowiant poza obręb tegoż (...) zażądali również (...) klucza od jednego z gościnnych pokoi, twierdząc, że z chwilą kiedy nie otrzymają tegoż, wyłamią drzwi. Do podobnego incydentu doszło kilka miesięcy wcześniej w Zebrzydowej, gdy jeden z osadników samowolnie wyrzucił Niemkę z jej mieszkania, a gdy po pewnym czasie je opuścił, zabrał ze sobą liczne znajdujące się tam przedmioty.

Przez lata plądrowane i dewastowane były cmentarze. Niejednokrotnie dochodziło nawet do otwierania grobów, ponieważ złodzieje spodziewali się w nich znaleźć złoto i kosztowności. Rozbijano także stare nagrobki, aby pozyskać z nich budulec - do dziś w Bolesławcu w kilku miejscach można znaleźć wykonane z nich mury oporowe. 

Aby bronić się przed wszelkiej maści szabrownikami, od marca 1946 roku w wielu wioskach były tworzone straże obywatelskie, na których założenie zezwoliły władze centralne. Znaczna część z nich powstała w gminie Nowogrodziec, niemal w całości zasiedlonej przez Polaków z Jugosławii, w tym wielu byłych partyzantów z oddziałów Josipa Broz-Tity. Służba w straży mogła wiązać się z ryzykiem utraty życia nie tylko w walce z bandytami, ale też w wyniku napaści. Najpewniej w jednym z takich życie stracił strażnik z Parzyc, Andrzej Grabarz, który zginął podczas przejazdu rowerem z Bolesławca do swojej wsi. Istnieją dwie wersje wydarzeń - jedna z nich zakłada celowy napad rabunkowy, dokonany przez czerwonoarmistów, druga zaś mówi o nieszczęśliwym wypadku. 

Źródła:

- Archiwum Akt Nowych, Grupy Operacyjne Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów – grupa zespołów, sygn. 308.
- Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu, akta Starostwa Powiatowego w Bolesławcu, sygn. 1. 
- Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu, akta Zarządu Miejskiego w Bolesławcu, sygn. 87, 134.
- E. Sch., Schreckenszeit in Lichtenwaldau [w:] „Bunzlauer Heimat-Zeitung“, nr. 5 (1953), s. 9.