Okruszki Historii: Sabotaż na Cmentarzu Kutuzowa

W 1947 roku nieznani sprawcy usiłowali zniszczyć dwa ważne dla Sowietów pomniki.

Pomnik na Cmentarzu Kutuzowa w Bolesławcu (fot. Dariusz Gołębiewski)

Gdy 11 lutego 1945 roku w Bolesławcu pojawiła się Armia Czerwona, od razu okazała się być bodaj najgorszą plagą, która dotknęła nasz region w całej jego historii. Już na wschodnich przedpolach miasta Sowieci rozstrzelali nieznaną liczbę pacjentek szpitala psychiatrycznego, a przez kolejne miesiące skutecznie zastraszali całą pozostałą tutaj ludność, dokonując licznych gwałtów, morderstw oraz spustoszeń. Czerwonoarmiści zajęli wszystkie ważniejsze zakłady przemysłowe oraz większe posiadłości ziemskie. Problem nie ustał nawet po zainstalowaniu się tutaj polskich władz oraz rozpoczęciu akcji osadniczo-wysiedleńczej (osadniczej dla Polaków, wysiedleńczej dla Niemców). Sowieci często napadali na osadników, niejednokrotnie czyniąc to nawet w biały dzień. W  kwietniu 1946 roku starosta bolesławiecki wydał stanowczy zakaz sprzedawania żołnierzom Armii Czerwonej alkoholu, w czym zdecydował się mu pomóc nawet tutejszy sowiecki komendant. Nic to nie dało, a przybywający tutaj osadnicy byli nieraz zmuszeni tworzyć straże obywatelskie, broniące ich wiosek przed napadami ze strony okupantów. Również doświadczenia wojenne nie mogły w wielu Polakach budzić sympatii do Sowietów, którzy napadli na nas w 1939 roku i zaprowadzili w swojej strefie okupacyjnej bezprzykładny terror (podobnie zresztą jak Niemcy w swojej).

Nic więc dziwnego, że znalazły się osoby, chcące wyraziście zamanifestować swój sprzeciw wobec sowieckiej obecności w naszym regionie. Na przełomie lipca i sierpnia 1947 roku na Cmentarzu Kutuzowa w Bolesławicach (obecnie teren ten należy do Bolesławca) doszło do spektakularnego - choć raczej symbolicznego - aktu sprzeciwu wobec okupantów. Nieznane elementy reakcyjne, jak określono jego sprawców w oficjalnej dokumentacji zdarzenia, dokonały wówczas próby zniszczenia dwóch znajdujących się tam pomników. Pierwszy z nich czcił pamięć "bohaterów" Armii Czerwonej, drugi zaś, pochodzący jeszcze z 1814 roku, był poświęcony Michaiłowi Kutuzowowi. Sabotażyści nie zdołali zniszczyć tych monumentów, ale pierwszy z nich znacząco uszkodzili, przy drugim zaś uszkodzone zostały jego dekoracje. Choć nie w pełni zrealizowany, plan był bardzo śmiały i stanowił niemały policzek dla armii radzieckiej. 

Oba pomniki miały duże znaczenie symboliczne dla Sowietów, co wywołało ich natychmiastową reakcję. Sprawa została zgłoszona do marszałka ZSRR Konstantego Rokossowskiego, który zażądał od władz wojewódzkich oraz Wojska Polskiego interwencji w tej sprawie. Władze miejskie i powiatowe wspólnie ustaliły, że poniosą koszty odbudowy pomników, wyraziły też ubolewanie z powodu karygodnych wybryków nieznanych jednostek. Dodatkowo na budynku Muzeum Kutuzowa postanowiono odsłonić podczas uroczystego pochodu tablicę pamiątkową ku czci M. Kutuzowa, co kosztowało magistrat Bolesławca 30 390 złotych. 

Oba uszkodzone w 1947 roku pomniki istnieją do dziś i można je zobaczyć na sowieckim cmentarzu wojennym (tzw. Cmentarz Kutuzowa) przy ul. gen. Fieldorfa-Nila. Do dziś nie wiadomo, kto dokonał tego aktu sabotażu. 

Źródła:

- Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu, akta Starostwa Powiatowego w Bolesławcu, sygn. 1 oraz 34. 

- H. Christiani, Das Leben in der deutschen, schlesischen Kleinstadt Bunzlau, Siegburg 1973.