Okruszki Historii: Stan wojenny w Bolesławcu

W wypadającą dziś 40 rocznicę ogłoszenia stanu wojennego warto przypomnieć, jak te wydarzenia przebiegały w Bolesławcu.

Pomnik bolesławieckiej "Solidarności" na placu Wolności (fot. Bolec.Info)

Obywatelki i Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! Zwracam się dziś do Was jako żołnierz i jako szef rządu polskiego - takie słowa rankiem 13 grudnia 1981 roku wypowiedział "generał" Wojciech Jaruzelski, ogłaszając w kilkuminutowym przemówieniu wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. Od godzin nocnych w całym kraju trwały liczne aresztowania, dokonywane z rozkazu Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, nielegalnej nawet z punktu widzenia konstytucji PRL. Stan wojenny był wymierzony przede wszystkim przeciwko opozycji solidarnościowej, mając na celu jej rozbicie i zduszenie. W 40 rocznicę tamtych dramatycznych wydarzeń dowiemy się, jak stan wojenny był wprowadzany w naszym mieście i jak reagowali na to bolesławianie. 

W niedzielę 13 grudnia 1981 roku w Bolesławcu był zimowy, słoneczny dzień. W mieście już od pewnego czasu wyczuwało się, że coś może się wydarzyć, ale obostrzenia stanu wojennego były dla wszystkich dużym zaskoczeniem. Na ulice miasta nie wyjechały co prawda czołgi, ale informacje o stanie wojennym w małym mieście rozeszły się z szybkością błyskawicy. Już 13 grudnia władze zamknęły lokal "Solidarności" przy ulicy Asnyka, co było związane z zawieszeniem przez WRON działalności związku. Była niedziela, więc dużo ludzi gromadziło się w kościołach na nabożeństwach - zgromadzenia religijne były jedynymi, których na mocy obowiązującego w stanie wojennym prawa nie trzeba było zgłaszać. W efekcie Msze Święte stały się okazją do ukrycia się w tłumie oraz mniej lub bardziej dyskretnej wymiany politycznych wiadomości. Ci z bolesławian, którzy przyszli wieczorem 13 grudnia do kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja (obecna Bazylika), mogli zobaczyć na tablicy ogłoszeń ulotki z napisem Uwolnić więźniów, zawieszone tam przez Jana Filipka. 

14 grudnia 1981 roku w odpowiedzi na ogłoszenie stanu wojennego wybuchł strajk w Zakładach Elementów Budowlanych przy ul. Kościuszki w Bolesławcu. Wyznaczono czteroosobową straż porządkową, wywieszono polskie flagi, zamknięto bramę zakładu i powołano Komisję Strajkową. Strajk został ogłoszony z samego rana i spotkał się z błyskawiczną reakcją władz - Zakłady zostały otoczone przez wojsko, a na miejscu pojawił się prokurator. Przywódca strajku, Jan Filipek, został zmuszony do ucieczki i udał się do ks. Władysława Rączki, który udzielił mu schronienia. Już następnego dnia za Filipkiem list gończy; ostatecznie został on aresztowany 19 grudnia 1981 roku i skazany na trzy lata więzienia. Ostatecznie Filipek wyszedł na wolność (warunkowo) w 1983 roku. 

W Bolesławcu protestowano nie tylko poprzez strajk, ale też inne działania, takie jak rozrzucanie na ulicach nielegalnych ulotek oraz różnego rodzaju wydawnictw, krążących w tzw. drugim obiegu. W licznych zakładach pracy tworzono tajne Komisje Zakładowe, powiązane z zawieszoną (a później zdelegalizowaną) "Solidarnością". W odpowiedzi władze dokonywały kolejnych aresztowań, usiłując rozbić solidarnościowe podziemie i ukrócić jego działalność. Warto przy tym podkreślić, że już podczas zamykania lokalu "Solidarności" wielu bolesławian okazywało swoje poparcie związkowcom. Nastroje w mieście zdecydowanie nie były przychylne wobec komunistów, ale w Bolesławcu nie doszło do większych protestów bądź innych antyrządowych wystąpień. 

Władza usiłowała poddać swojej kontroli wszystkie możliwe sfery życia publicznego, w tym edukację. Zajęcia w szkołach na pierwsze tygodnie stanu wojennego zostały zawieszone, lecz wznowiono je po Nowym Roku. Jako przykład ingerencji władz w funkcjonowanie szkół można podać przykład z I LO. 4 stycznia 1982 roku w szkole odbyła się pierwsza po 13 grudnia Rada Pedagogiczna. Oprócz nauczycieli pojawili się na niej dwaj wojskowi, nadzorujący jej przebieg. Podczas posiedzenia okazało się, że zawieszenie swobody przemieszczania się generowało liczne problemy dla uczniów spoza województwa jeleniogórskiego, czyli także z okolic Warty Bolesławieckiej i Gromadki. Ponadto obecny na Radzie pułkownik oznajmił nauczycielom, że praca szkoły będzie kontrolowana, a jeżeli zaistnieje taka potrzeba, w jej funkcjonowanie zostaną włączone ciała obce. Wojskowy oświadczył też, że jeśli stan wojenny nie przebiegnie po myśli władz, wojsko zdecydowane jest przejąć władzę w całym kraju, Szczęśliwie dla szkoły, podobne "wojskowe" rady podczas stanu wojennego odbyły się tylko dwukrotnie - później żołnierze przestali być na nich obecni. 

Co ciekawe, pomimo obostrzeń stanu wojennego w bolesławieckich szkołach średnich, zwłaszcza w I LO oraz Zespole Szkół Górniczych (ob. Elektronicznych), rozpoczęła działalność nielegalna uczniowska organizacja, znana jako Uczniowski Komitet Oporu Społecznego. UKOS zawiązał się w 1982 roku i ściśle współdziałał z "Solidarnością" w kolportażu nielegalnych ulotek oraz wydawnictw, a także w malowaniu antykomunistycznych napisów na murach i innych działaniach, związanych z koncepcją "walki bez przemocy" (z ang. non violence). Jego istnienie jest wyrazem wysokiej świadomości ówczesnej młodzieży, chcącej wspierać na miarę swoich możliwości walkę z totalitarnym reżimem. 

Źródła:

- Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Bolesławcu, akta I Liceum Ogólnokształcącego w Bolesławcu, sygn. 31.

- Kronika Parafii pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bolesławcu, tom II, kronika przechowywana w archiwum Parafii pw. MBNP w Bolesławcu.

- M. Olczak, Ł. Sołtysik, Zarys dziejów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" w Bolesławcu 1980-1989, Bolesławiec 2010.