103 rocznica Powstania Wielkopolskiego

Dziś po raz pierwszy obchodzimy nowe święto państwowe - Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

Ulica Świętosławska w Poznaniu (fot. Bolec.Info)

27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchło polskie powstanie zbrojne, wymierzone przeciwko wciąż obecnym w Wielkopolsce Niemcom. Wielkopolska znajdowała się pod pruskim zaborem od końca XVIII wieku, nie licząc krótkiej przerwy na okres istnienia Księstwa Warszawskiego. Mieszkający tam Polacy musieli przeciwstawiać się intensywnej germanizacji, rugowaniu z posiadanej przez siebie ziemi oraz konkurencji gospodarczej ze strony Niemców. Władze niemieckie usiłowały także zwalczać wpływy Kościoła katolickiego, do którego przynależała przytłaczająca większość Wielkopolan. Podczas I wojny światowej wielu Polaków musiało służyć w niemieckiej armii; nasi rodacy walczyli np. w walkach nad Rawką na przełomie 1914 i 1915 roku i stacjonowali w ramach 2 Poznańskiego Pułku Piechoty w Lubaniu. Od połowy XIX wieku w zaborze pruskim kwitła tzw. praca organiczna, zwana też pracą u podstaw - polscy przedsiębiorcy i naukowcy wspierali się wzajemnie, aby przeciwdziałać niemieckim wpływom w Wielkopolsce i budować polskie społeczeństwo obywatelskie. 

Gdy 11 listopada 1918 roku kończyła się I wojna światowa, w Wielkopolsce wciąż rządzili Niemcy. Napięcie było ogromne, bo choć Niemcy uznali istnienie niepodległej Polski, nie zamierzali się wycofywać z terenów swojego zaboru. W Poznaniu ujawniła się Naczelna Rada Ludowa, mająca na celu pokojowe przejęcie władzy od zaborcy, do czego jednak nie doszło. 26 grudnia 1918 roku do miasta przyjechał wybitny kompozytor, Ignacy Jan Paderewski, co wywołało wśród Polaków euforię. Paderewski wygłosił przemówienie z okien istniejącego do dzisiaj hotelu "Bazar", wywołując jeszcze większy entuzjazm. Następnego dnia na ulicach Poznania zaczęli gromadzić się zarówno Polacy, jak i Niemcy, co skutkowało wybuchem walk na terenie miasta. Znaczna część walczących była weteranami wojny światowej, co dawało powstańcom dodatkowe szanse w walce - Niemcy musieli się bowiem zmierzyć z doświadczonymi, uzbrojonymi i wyszkolonymi przez nich samych żołnierzami. 

Wieści o walkach w Poznaniu zostały błyskawicznie rozesłane do konspiratorów z innych miast wielkopolskich, gdzie również Polacy wystąpili przeciwko Niemcom. 6 stycznia 1919 roku powstańcy zdobyli wieś Ławica (ob. część Poznania), gdzie zdobyli kilka samolotów - był to początek polskiego lotnictwa wojskowego. Polacy zajęli też Inowrocław, Gniezno, Pobiedziska, Krotoszyn, Grodzisk, Szamotuły, Wrześnię, Żnin, Ostrzeszów i wiele innych wielkopolskich miejscowości, przejmując tym samym kontrolę nad większością terenów Wielkopolski. Niemieckie działania przeciwko Polakom były prowadzone przede wszystkim z terenów Dolnego Śląska oraz Kujaw - główne dowództwo wrogich wojsk znajdowało się w Głogowie. Powstanie zostało zakończone rozejmem w Trewirze z dnia 16 lutego 1919 roku, podczas którego mocarstwa Ententy (w tym Anglia i Francja) uznały armię wielkopolską za wojsko sprzymierzone - atak na Polaków równałby się zerwaniu rozejmu na całym froncie zachodnim Wielkiej Wojny. Ostatecznie na mocy kończącego I wojnę światową traktatu wersalskiego odrodzona Polska przejęła z rąk Niemców większą część terenów historycznej Wielkopolski, a także odzyskała Kujawy oraz fragment Pomorza Gdańskiego, znany później jako korytarz pomorski. 

Powstanie wielkopolskie jest jednym z nielicznych polskich zrywów niepodległościowych, który został drobiazgowo zaplanowany, zainicjowany w sprzyjającym powstańcom momencie (a nie w sytuacji skrajnej, jak np. powstanie styczniowe czy powstanie warszawskie) i zakończył się zwycięstwem Polaków. Jest to też największe powstanie zbrojne w historii Polski, które zakończyło się sukcesem. Od 2021 roku rocznica jego wybuchu jest celebrowana w naszym kraju jako święto państwowe, choć nie jest dniem wolnym od pracy. 

Warto dodać, że w Bolesławcu znajduje się ulica Ignacego Jana Paderewsiego, a wydarzenia związane także z Powstaniem Wielkopolskim upamiętnia pomnik Stulecia Odzyskania Niepodległości, znajdujący się w pobliżu Stawu Miejskiego.