Janusz Łagunionok: Szczepienia ochronne

Wymieniając najbardziej brzemienne w pozytywne skutki odkrycia w medycynie, należy zacząć od szczepień ochronnych...

Lek. med. Janusz Łagunionok (fot. Bolec.Info)

Ocaliły one miliony istnień na świecie. To właśnie dzięki nim wyeliminowano lub zminimalizowano konsekwencje epidemii wielu chorób zakaźnych. Aktualnie żyjemy w czasach względnego bezpieczeństwa epidemiologicznego uzyskanego m. in. upowszechnieniem szczepień ochronnych. Rzadko słyszymy by z naszego otoczenia " zabrała " kogoś zaraza, a jeszcze około 100 lat temu, praktycznie każdy kogoś tak stracił, albo sam nie miał szczęścia. Ale wtedy kobiety zachodziły w ciążę przynajmniej kilkakrotnie, straty dzieci były naturalne i akceptowalne, a teraz już nie. Co byłoby z nami, gdyby wspomniane zarazy w obecnych okolicznościach demograficznych atakowały jak wtedy? Nasuwa się odpowiedź, że uratowałyby nas antybiotyki. No, niekoniecznie. Nie każdy czynnik zakaźny jest bakteryjny, jeśli nie jest, to drwi z antybiotyków. Obecne na rynku antybiotyki, przede wszystkim z powodu nieodpowiedzialnego ich stosowania, są nieskuteczne wobec wielu szczepów bakterii. Szczepy te są oporne na coraz większą liczbę antybiotyków, informację o swojej oporności mają zapisaną w swoich komórkach, w postaci cząstek biochemicznych, którymi chętnie dzielą się z innymi bakteriami. Od paru lat izoluje się od pacjentów bakterie oporne na wszystkie znane antybiotyki. A od paru lat żadnego nowego antybiotyku nie wymyślono i nic takiego wydarzenia nie zapowiada. Tak więc szczepienia ochronne to kolejna niezwykle istotna inwestycja w zdrowie i bezpieczeństwo naszych nielicznych potomków.

Szczepienie przeciw pneumokokom

Omówiłem ogólnie zagadnienie szczepień ochronnych u dzieci. Teraz czas na szczegóły. Nie ma co tracić miejsca i czasu, na dyskutowanie o szczepieniach obowiązkowych.

Warto omówić te zalecane, a więc płatne. Na ogół większość z nas nie ma pieniędzy na wszystko, co chce. Dlatego zmuszeni jesteśmy dokonywać wyborów.Tak więc omówię poszczególne szczepienia w kolejności, według mojej opinii, od najbardziej ważnego do najmniej. Na pierwszym miejscu sytuuję szczepienie przeciw pneumokokom. Pneumokoki to wszędobylskie bakterie wywołujące zakażenia układu oddechowego, takie jak zapalenie uszu, zatok przynosowych czy zapalenie płuc. Są to tzw. zakażenia śluzówkowe, lokalizują się one w zamkniętej barierami biologicznymi przestrzeni układu oddechowego, z nimi, my lekarze, radzimy sobie na ogół i póki co, bez większego problemu. Ale pneumokoki potrafią sforsować te bariery biologiczne, przedostając się do krwi, a wraz z nią, wszędzie i wywołać tzw. zakażenia inwazyjne jak zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych, posocznica czy zapalenie otrzewnej i wiele innych. Szczególnie podatne na zakażenia inwazyjne są dzieci do 5 roku życia, a najbardziej niemowlęta. Corocznie ginie na świecie około milion dzieci na te schorzenia, a te, które uda się uratować często pozostają z różnymi defektami zdrowotnymi. Jedyne co może uchronić przed przenikaniem pneumokoków przez wspomniane wyżej bariery biologiczne, to obecność swoistych przeciwciał we krwi, które natychmiast zabijają takie zuchwałe bakterie. Jedynym sposobem na ich posiadanie, jest szczepienie, które pobudza ich produkcję w strukturach układu odpornościowego.

Ze względu na szczególnie wysokie ryzyko zachorowania w pierwszym roku dzieci powinny być szczepione już od 6 tygodnia. Aby szczepienie było skuteczne, należy dziecku podać co najmniej trzy szczepienia. Nie jest to wydatek mały, ale powinien się opłacić zarówno w wymiarze zdrowotnym, jak i ekonomicznym. Jakże często dzieci otrzymują antybiotyki (za które trzeba płacić), z różnych powodów, najczęściej bezzasadnie. Główną przyczyną są infekcyjne schorzenie układu oddechowego, które w zdecydowanej większości spowodowane są wirusami, tak jak ostre zapalenie oskrzeli, oskrzelików (to najczęstsza infekcyjna choroba dolnych dróg oddechowych u niemowląt), zapalenie ucha środkowego, ostre zapalenie zatok przynosowych, czy zapalenie płuc u dzieci w wieku od 4 miesiąca do 5 roku życia. Zdecydowanie łatwiej jest lekarzowi podjąć decyzję o rezygnacji z antybiotykoterapii, u dziecka zaszczepionego przeciw pneumokokom, a więc u tego, któremu nie grożą powikłania inwazyjne. Nie dość, że dziecko uniknie, częstokroć zbytecznej, antybiotykoterapii, to jeszcze rodzic zaoszczędzi grosz. Warto też zwrócić się o pomoc w zakupie szczepionek do dziadków. Oni bowiem, kontaktując się z wnukami, zarażają się od nich pneumokokami, a jako ludzie starsi chorują na zapalenia płuc, które w tej grupie wiekowej, zbierają również śmiertelne żniwo. Badanie wykonane w USA, wykazało spadek zachorowalności i śmiertelności u dorosłych - dziadków, których wnuki zastały zaszczepione przeciw pneumokokom.

Szczepienia przeciw meningokokom, ospie wietrznej, rotawirusom

Następne, po pneumokokach, niezwykle groźne bakterie to meningokoki. Choroby przez nie wywoływane nie są tak częste, jak te wywoływane przez pneumokoki, natomiast mają bardzo dramatyczny przebieg.

Są to w zasadzie od razu zakażenia inwazyjne, od zakażenia do zgonu może upłynąć jedynie kilka, kilkanaście godzin. Przebiegają pod postacią posocznicy (sepsy) i/lub zapalenia opon mózgowo - rdzeniowych. Śmiertelność jest wysoka, leczenie nie zawsze skuteczne, głównie z powodu niezwykłej dynamiki choroby. Meningokoki są szczególnie niebezpieczne dla dzieci małych, głównie niemowląt oraz młodzieży. Zaszczepić się przeciw meningokokom można w każdym wieku, ale najlepiej im wcześniej, tym lepiej. Szczepienie przeciw meningokokom można podać równoczasowo z pierwszym szczepieniem przeciw pneumokokom.

Kolejne warte omówienia, to szczepienie przeciw ospie wietrznej. Ospa wietrzna jest wirusową chorobą skóry i błon śluzowych, mimo że uważana powszechnie za łagodną chorobę wieku dziecięcego, niesie ze sobą ryzyko powikłań i zgonu. Na ogół, im starszy wiek pacjenta, tym zachorowanie ma cięższy przebieg. Powikłania mogą dotyczyć skóry, układu oddechowego i nerwowego. Dodatkowym obciążeniem może być nieprawidłowe leczenie ospy wietrznej, nadal niestety, dość często zaleca się pacjentom zakaz mycia się i stosowanie papek na skórne zmiany ospowe.

Ostatnim szczepieniem, które wymaga omówienia to szczepienie przeciw rotawirusom. Rotawirusy wywołują objawy biegunki, często z towarzyszącymi wymiotami oraz objawami ze strony układu oddechowego jak katar, kaszel, gorączka. Zachorowania takie pojawiają się głównie w sezonie jesienno - zimowo - wiosennym. Choroba może prowadzić do odwodnienia, które jest szczególnie niebezpieczne dla młodych niemowląt. Zasadniczo, leczenie polega na nawodnieniu, prawidłowo prowadzone eliminuje do zera ryzyko jakichkolwiek powikłań. Karmienie piersią niemowląt zmniejsza ryzyko zachorowania, a jeśli do niego dojdzie wpływa na łagodniejszy przebieg choroby.

Omówiłem szczepienia ochronne w kolejności, moim zdaniem, ich ważności. Szczepienia przeciw pneumokokom i meningokokom chronią przed zachorowaniami bardzo groźnymi, ich zastosowanie nie powinno budzić wahań, szczepienie przeciw ospie wietrznej przed zachorowaniem potencjalnie niebezpiecznym, przeciw rotawirusom zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby bardzo częste, jeśli leczone prawidłowo, niegroźne. To opiekunowie dzieci decydują o szczepieniach zalecanych i płacą za nie. Często zasięgają opinii o szczepieniach, również u lekarzy. Niektórzy z lekarzy odradzają ich wykonanie, wtedy powinni odnotować to w książeczce zdrowia dziecka i pozostałej dokumentacji medycznej, jak w przypadku każdej innej porady lekarskiej.